12 yaşındaki her çocuğun kolesterol ilacı alması tavsiye edilmiyor

Kara Kutu: Yüzleşme Vakti‘nin 127. sayfasında Soner Yalçın “İlaç endüstrisi yayını Philanthropy Chronicle, 1994 yılında, ‘12 yaşındaki çocuklar kolesterol ilacı alabilir’ diyen bu derneği ‘Amerika’daki en iyi beşinci hayır kurumu’ seçti” diyerek Amerikan Kalp Derneği’nden söz ediyor. Bu sözlerin nerede, derneğin hangi yetkilisi tarafından veya hangi belgesinde söylendiğinin belirtilmemiş olması, iddianın araştırılmasında bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.

Bir düzeltmeyle başlayalım. Yalçın’ın belirttiği yayının asıl ismi “Chronicle of Philanthropy” ve ilgili kategori “en iyi dernekler” kategorisi değil. Derneğin Wikipedia sayfasında belirtildiğine göre 1994 yılında derneğin, 12 yaşın üzerindeki bazı ABD vatandaşlarından oluşan bir örneklemle yapılan çalışmada en sevilen “hayır kurumları & sivil toplum kuruluşları” listesinde “en popüler” beşinci dernek çıktığı belirtilmiş. Öte yandan Chronicle of Philanthropy dergisinin ilgili sayısına internet üzerinden ulaşılamıyor ve listeden yalnızca Wikipedia’da söz edildiği görülüyor.

Soner Yalçın’ın belirttiği “12 yaşındaki çocuklar kolesterol ilacı alabilir” ifadesinin nerede sarf edildiğini tespit edemedik. Belki de “12 yaş” konusu Wikipedia’da ilgili paragrafta yer alan “12 yaşın üzerindeki ABD’liler” vurgusundan Yalçın’ın aklında kalmıştır. Öte yandan kendisinin bahsettiği bir konuda doğruluk payı var. Ancak elbette “12 yaşındaki her çocuk kolesterol ilacı alabilir” gibi bir argüman dile getirilmiyor. Yalçın, bir bakıma anlatısında yer vermediği detaylarla okuyucusunu yanıltıyor.

Amerikan Kalp Derneği ne diyor?

Amerikan Kalp Derneği’nin internet sitesinde “Kolesterol” başlığı altında birçok farklı sayfanın yer aldığı görülüyor. Bu sayfalardan bir tanesi de kolesterol ilaçları hakkında. Sayfada kolesterol seviyelerinin kontrol altına alınabilmesi için çeşitli ilaçlardan yararlanılabileceği anlatılırken bu doğrultuda statinlerin birçok hastaya önerilmekte olduğu ifade ediliyor. Bu noktada statin tedavisinin riskleri ve potansiyel faydaları hakkında şu gruplarda yer alan insanların doktora başvurmaları önerilmiş:

• Damar sertleşmesi kaynaklı felç dahil olmak üzere geçmişinde bir kardiyovasküler rahatsızlık geçirmiş olan yetişkinler
• LDL-C seviyeleri 190 mg/dL’den yüksek olanlar,
• 40-75 yaş arası, şeker hastası yetişkinler
• 40-75 yaş arası, LDL-C seviyeleri 70 ile 189 mg/dL arası olan ve önümüzdeki 10 yıl içerisinde damar sertleşmesi kaynaklı kardiyovasküler rahatsızlık riski yüzde 5 ile yüzde 19.9 arasında olan ve bu riski artıran faktörlere sahip yetişkinler
• 40-75 yaş arası, LDL-C seviyeleri 70 ile 189 mg/dL arası olan ve önümüzdeki 10 yıl içerisinde damar sertleşmesi kaynaklı kardiyovasküler rahatsızlık riski yüzde 20 ve daha fazla olan yetişkinler

Anlaşılabileceği üzere halk arasında genellikle kötü huylu kolesterol olarak bilinen LDL’nin seviyesini düşüren ilaçlar, Amerikan Kalp Derneği tarafından öncelikli olarak yetişkinlere önerilmiş. Öte yandan yukarıdaki listede ikinci sırada belirtilen ibareye dikkat çekmek gerek: “LDL-C seviyeleri 190 mg/dL’den yüksek olanlar”

Bu ibareden teorik olarak genç yaşta LDL-C seviyesi 190 mg/dL’den yüksek olan bireylere de kolestrol ilaçlarının önerilebileceği sonucuna ulaşmak mümkün.

Öte yandan çocuklarda ve ergenlerde LDL seviyelerini düşüren statinin kullanımının etkileri konusunda tıp dünyasında yapılan tartışmalara rastlamak mümkün. Bu tartışmalar bilim dünyasında elbette Kara Kutu’daki “modern tıp yalanları” iddiaları bağlamında ele alınmıyor.

Amerikan Kalp Derneği’nin “Gençlerde Damar Sertleşmesi, Hipertansiyon ve Obezite Komitesi” tarafından hazırlanan bir metinde erkeklerde 10 yaşın öncesinde, kızlarda ise ilk adet belirtilerinin görülmesinden önce bu ilaçlara başlanılmaması gerektiği önerilmiş. 

Buradan hareketle LDL seviyesi 190 mg/dL’den yüksek olan 12 yaşındaki bir çocuğun kolesterol ilacı kullanması Amerikan Kalp Derneği’nce makul görülebilir demek yanlış sayılmaz. Bu durumun 12 yaşındaki sağlıklı bir çocuğa kolesterol ilacı yazılmasının Amerikan Kalp Derneği’nce uygun görüleceği anlamına gelmediğini de anımsatmak gerek. 

Amerikan Kalp Derneği’nin ortaya koyduğu LDL-C sınırlarının ve derneğin sunduğu öneriler tıp dünyasında her zaman tartışılabilir. Öte yandan bir derneğin X veya Y yaşındaki bireylerin kolesterol ilacı kullanabileceğine dair ibarelerinin doğruluğu veya yanlışlığı dile getiren derneğin ismine değil, yapılan çıkarımın ardındaki bilimsel çalışmanın yetkinliğine bağlı. Bu çalışmalar teorik olarak çürütülebilir, ancak bu çalışmayı yapanların A kurumundan ödül almış, B ile iltisaklı isimler olmasından kaynaklanmayacaktır.

Kısacası eğer 12 yaşındaki çocuğunuz yüksek kolesterole sahipse ve doktorunuz çocuğunuza kolesterol ilacı kullanmasını öneriyorsa, aklıselimle karar almanızda fayda var.