
Soner Yalçın, Kara Kutu: Yüzleşme Vakti kitabının 45. sayfasında ABD’deki en büyük dört tıp fakültesi kütüphanesinin, homeopati eğitimi veren okullara ait olduğunu iddia ediyor.

Yalçın bu iddiasını dile getirirken herhangi bir kaynağa dayanmamış. Üstelik bu kitap açısından bir istisna değil. Benzer iddialar için de ya kaynak gösterilmiyor ya da gösterilen kaynaklarda o iddiaya ilişkin bir bir bilgiye rastlanmıyor. Peki, bu bilgi nereden çıktı? Kaynağı neydi?
Yalçın’ın iddiasının kaynağı yok
İddiayı dile getiren tek isim Soner Yalçın değil. Neredeyse aynı cümle kalıbının yer aldığı birden fazla kitap var. Ancak bu eserler genelde William G. Rothstein’ın 1972 tarihli, “American Physicians in the Nineteenth Century: From Sects to Science” adlı kitabına dayanıyor. Kitapta, “Örneğin, 1900’de en büyük dört tıp okulu kütüphanesinden üçü homeopatik tıp okullarındaydı” cümlesine yer verilirken, iddiaya kaynak gösterilmiyor. Bu tarihten sonra ise Rothstein’ın çalışmasına atıf yapan ya da yapmayan birçok çalışma görüyoruz.
Bunlardan biri, 1979 yılında Emporia State Üniversitesi yayınlarından Emporia State Research Studies’de Larry Jochims imzasıyla çıkan makale. Jochims, kitabtaki farklı bilgilere ilişkin Rothstein’a atıf yapıyor ancak mevcut iddianın kaynağı olarak yer almıyor. Sonraki yıllarda da Rothstein’ın çalışmasına atıf yapmayan birden fazla çalışma görüyoruz. Dana Ullman’ın 1991 tarihli, “Discovering Homeopathy: Medicine for the 21st Century” kitabı bunlardan biri. Ullman da Rothstein’ın ortaya attığı iddiayı “kullanırken” Birleşik Devletler Eğitim Komisyonu’nun 1898 tarihli bir raporuna atıfta bulunuyor. Raporda iddiayla ilgili herhangi bir veriyle karşılaşmıyoruz. “Homeopathic” veya “Homeopathy” kelimeleri de metinde yer almıyor. Kitabın yazarı Ullman ismine biraz daha yakından baktığımızda ise Homeopatik Eğitim Hizmetleri (Homeopathic Educational Services-HSE) isimli bir kuruma ulaşıyoruz. HSE, kitaplardan ilaçlara, homeopati uzmanlık eğitimlerinden danışma seanslarına kadar geniş bir yelpazede hizmet sunuyor.
Uzman homeopat olma ücreti 2900 dolar
Homeopati günümüzde popüler bir sektör halini almış durumda. Örneğin 2 bin 900 dolar vererek uzman bir homeopat olabiliyorsunuz. Homeopatik ilaçların kullanımını ise 297,75 dolarlık bir ödeme karşılığında bizzat HSE’nin yönetici ve sahibi Ullman’ın hazırladığı videoları içeren bir eğitim setiyle öğrenebiliyorsunuz.
Öğrendikten sonra kullanabilmeniz içinse 175,99 dolarlık ilaç kitini almanız gerekiyor. HSE’nin mağaza bölümünde benzer birçok “eğitim” ve “ilaç” var. Ayrıca Ullman’dan videolu eğitim dışında kişisel danışma almak isterseniz 10 dakikalık görüşmeye 45 dolar, sonraki her 10 dakika için 40 dolar vererek Skype ya da telefon üzerinden danışmanlık alabiliyorsunuz. 245 dolarlık ilk görüşmenin genellikle bir saat sürdüğü ve bu bir saatin yetmediği durumlarda ise genellikle 10 ila 45 dakikalık ek görüşmelerin yapıldığı da olası ek ücretle birlikte belirtiliyor. “Profesyonel” bir iş halini aldığı için ödeme için de birçok seçenek sunuluyor. Ullman’ın homeopati üzerine 10 kitabı bulunuyor.
Kütüphane iddiasını dile getiren bir diğer çalışmaysa Rose Mahovsky’nin 2012 tarihli “Homeopathy a gift” isimli kitabı. Konunun daha ilginç kısmı ise, Mahovsky’nin kitabındaki ilgili bölümün, Eswara Das’ın 2005 tarihli “History & Status of Homoeopathy Around the World” kitabındakiyle birebir aynı olması. Mahovsky, Avustralya’da faaliyet gösteren The Victorian College of Classical Homoeopathy’e (VCCH) bağlı olarak çalışıyor. Kurumun birçok ülkede şubeleri olduğu belirtiliyor. VCCH’de de HSE’ye benzer şekilde birçok “hizmet” sunuluyor.
Bu örnekleri artırmak mümkün. Örneğin Homeopatik Yüz Analizi (Homeopathic Facial Analysis – HFA) isimli bir metodla fotoğraf analizi yapıldığını duymuş muydunuz? Fotoğraf başına 30 Avustralya doları vererek aldığınız bu hizmette çektirdiğiniz fotoğraflardan yola çıkarak bir analiz yapılıyor ve sonuç beş iş günü içinde size ulaştırılıyor. Uzaktan HFA hizmeti alan kullanıcılar için geçerli bu yöntemde fotoğrafın kalitesi, analizin “kalitesini” doğrudan etkiliyor. Bu nedenle bir fotoğraf & video yönergesi de sitelerinde yer alıyor. Danışmanlıkta ise ilk görüşme için 225, sonraki her görüşme için 120 Avustralya doları alınıyor.
Son olarak adından daha önce bahsettiğimiz Eswara Das’ın 2005 tarihli, “History & Status of Homoeopathy Around the World” kitabından söz edebiliriz. Ruh Sağlığında Ulusal Homeopati Araştırma Enstitüsü’nde (National Homoeopathy Research Institute In Mental Health – NHRIMH) proje koordinatörlüğü yapan Eswara Das, kitabında iddiası için Eğitim Komisyonu raporunu gösterse de, ilgili raporda böyle bir bilgi yer almıyor. Das’ın Hindistan’da homeopati üzerine çeşitli eğitimler aldığını ve danışmanlık verdiği ise kitaptaki tanıtım yazısında yer alıyor. Güncel olarak çalıştığı NHRIMH ise 100 yataklı kapasitesiyle bir tedavi merkezi.
Rothstein’ın çalışması dışındaki tüm çalışmalar, bir şekilde birbirlerinden “intihal” düzeyinde etkileniyor ve kaynak belirtmekte yetersiz kalıyor.
18. ve 19. yüzyılda kütüphaneler
“Tıp kütüphaneleri” olarak adlandırabileceğimiz kitaplıkların tarihi 18. ve 19. yüzyıldaki bireysel kitaplıklara dayanıyor. Bu özel kütüphanelerin sahipleri arasında, “Hugh Lenox Hodge, Samuel D. Gross, Anson Colman , Samuel Lewis, Stephen Smith ve William Osler ” gibi isimleri görüyoruz. Bu isimler dışında Philadelphia’daki Tıp Doktorları Kütüphanesi gibi bağışlarla gelişmiş kurum kütüphaneleri de vardı. 1762’de kurulan Pennsylvania Hastanesi Tarihi Tıp Kütüphanesi bunlardan biriydi. Öyle ki 1847 yılına gelindiğinde Amerikan Tıp Derneği (American Medical Association – AMA), kütüphaneyi Amerika’nın en büyük ve gelişkin tıp kütüphanesi olarak belirledi. Bireylere ait kütüphaneler de, vefatların ardından kurumsal kütüphanelerin arşivlerine katkı sağladı. Osler’in kitapları McGill Üniversitesine, Smith’in Syracuse Üniversitesine, Lewis ve Gross Philadelpia’ya, Colman ise Cenevre Tıp Okuluna gitti. Bu dönemde Harvard Üniversitesi, New York Tıp Akademisi, Ordu Kütüphanesi (günümüzde Ulusal Tıp Kütüphanesi) dışındaki kurumsal kütüphaneler ise sağlam maddi temellere sahip değildi.
Günümüzde ise Harvard’a bağlı, “The Francis A. Countway Library of Medicine”, Amerika’daki en büyük tıp kütüphanelerinden birisidir. Bir diğer büyük tıp kütüphanesi ise Yale Üniversitesi’nde bulunan, “Harvey Cushing/John Hay Whitney” kütüphanesidir. Burada 416 bin basılı eserin olduğu belirtiliyor.
Kara Kutu: Yüzleşme Vakti isimli kitap hakkındaki çalışmaya dair Teyit ekibi tarafından yayınlanan 63 yazı bu rehberde yer alıyor.
Komplo teorileri hakkındaki yazıları okuyarak kitabın içinde düşülen genel yanılgıları anlayabilirsiniz:
Manisalı eczacıları kim öldürdü?
Komplo Teorileri I: Aşırı şüpheci tutum etrafımızı sardığında
Komplo Teorileri II: Bilimsel görünme çabası
Komplo Teorileri III: Sağlığımızı korumak için ne yapabiliriz?
Bu bölümdeki yazılar Kara Kutu’nun yazım sürecine mercek tutuyor. Kitaptaki kaynak gösterimi, izlenen metodoloji ve tespit edilen intihaller sizi şaşırtabilir. Ayrıca kitapta yer alan ve Yalçın’ın konuşmalarından hareketle oluşturulan safsatalara ve daha fazlasına göz atabilirsiniz:
Kara Kutu’nun yöntemi – I: Nasıl yazıldı? Nasıl basıldı?
Kara Kutu’nun yöntemi – II: Kaynakça nasıl hazırlanmış?
Kara Kutu’nun yöntemi – III: 30 farklı kaynaktan yapılan intihaller
Korelasyon nedensellik değildir
Kara Kutu’nun ‘kozmik odasındaki’ intihaller
Safsatalar I: Komplo teorilerini safsatalar ile süslemek
Safsatalar II: Hatalı akıl yürütmenin kitabı
Özellikle ‘doğallık safsatasını’ özümsedikten sonra homeopati üzerine iddiaları inceleyebilirsiniz:
Kapitalizm homeopatiyi teğet mi geçti? Sektöre genel bakış
ABD’deki en büyük kütüphanelerin homeopati okullarıyla ilişkisi olduğu iddiası dayanaksız
İDDİA 1: Patofizyoloji kürsülerinin 12 Eylül’den sonra kapatıldığı ve yıllardır bu dersin verilmediği iddiası
Türkiye’de tıp eğitimi nasıl kurumsallaştı?
Kara Kutu: Yüzleşme Vakti isimli kitabın üçüncü ve dördüncü bölümlerinde yer alan iddiaların ele alındığı yazılar bu bölümde:
İDDİA 2: ABD ve Avrupa’da Augmentin’in evcil hayvanlarda kullanımının yasaklandığı iddiası
İDDİA 3: 12 yaşındaki her çocuğun kolesterol ilacı alması tavsiye edilmiyor
İDDİA 4: İlaçların farklı ülkelerde daha ucuz olmasının nedeni fiyat politikaları
İDDİA 5: Yan etkileri olan serzone isimli ilacın ‘henüz’ toplatıldığı iddiası
İDDİA 6: Bazı psikiyatrik hastalıklar piyasayı canlandırmak için mi uyduruldu?
İDDİA 7: Beyindeki organik değişimler mutasyon anlamına mı geliyor?
İDDİA 8: Gebelikte antidepresan kullanımının bebekte otizm riskini artırdığı iddiası
İDDİA 9: Serotonin ile depresyon arasında ilişki yok mu?
İDDİA 10: Sadece çocuklar üzerinde ve belli bir evre için yapılan araştırmanın sonuçları genellenebilir mi?
İDDİA 11: ABD’deki yaygın ölüm sebepleri arasında ilaç yan etkilerinin dördüncü sırada olduğu iddiası
Aşılar kitapta önemli bir yer tutuyor. Çalışmamızın önemli bir kısmı, bu nedenle aşılar hakkındaki iddialara ayrıldı:
Aşılar bağışıklığı zayıflatıyor mu? Vücudumuzun ‘askerleri’ nasıl çalışıyor?
Aşılarda bulunan maddeler o kadar ‘korkutucu’ mu?
Sürü bağışıklığı: ‘Benim çocuğum istersem aşılatmam’ denebilir mi?
Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de aşı çalışmaları
İDDİA 12: Türkiye’de ilk aşı kampanyasının 1985’te yapıldığı iddiası
İDDİA 13: Türkiye’de zorunlu aşı uygulaması olduğu iddiası
İDDİA 14: Menenjit aşısının 2013 yılında aşı takvimine eklendiği iddiası
İDDİA 15: Almanya’daki zorunlu kızamık aşısı yasasının ‘kıl payıyla’ kabul edildiği iddiası
İDDİA 16: Almanya’da çocuk doktorlarının yüzde 92’si çocuğunu aşılatmıyor iddiası
Finlandiya İngiltere İrlanda Hollanda ve İsveç’te aşıların zorunlu olmaması ne anlama geliyor?
İDDİA 17: FDA’da görevli Morris’in grip aşısı hakkındaki açıklamayı 2009’da yaptığı iddiası
İDDİA 18: İsrail’de hiç aşı yapılmadığı iddiası
Wakefield I: Aşı ve otizm arasındaki ilişki olduğu iddiaları nereden çıktı?
Wakefield II: Kızamık virüsü için aşı patenti almış
Wakefield III: Otizmli ailelerin avukatlarından para aldı
Aşı ve otizm arasında bağ olduğu tartışmalarını kimler kitleselleştirdi?
Aşı otizm arasında bağ olduğunu söyleyenlerin bilimsellik iddiası
Bugün 50’lerinde olanların çocukluğunda çevrelerinde otizmli çocuk yok muydu?
İDDİA 20: Neil Z. Miller aşı karşıtı derneklerle ilişkili
İDDİA 21: Houweling makalesinde aşıların zararlarından bahsetmiyor
İDDİA 22: Prof. Dr. Claire-Anne Siegrist aşının uzun dönemdeki faydalarının bilindiğini belirtiyor
İDDİA 23: Kızamık aşısının kadınların yüzde 55’inde romatoit artrit gelişmesine neden olduğu iddiası
İDDİA 24: Boğmaca aşısından sonra bebeklerin normalden yedi kat daha fazla hayatını kaybettiği iddiası
Difteri tetanoz ve boğmaca aşılarının ani bebek ölümü vakalarıyla bağlantısı yok
İDDİA 25: Aşıların kısırlığa neden olduğunu gösteren bir kanıt yok
İDDİA 26: Aşılarda kullanılacak antijenleri patent sınırlamaları mı belirliyor?
İDDİA 27: Gluten ve kazeinin otizme yol açtığını gösteren bulgu yok
Aşı üretimi kâr maksimizasyonuna dayanıyor ve bu halk sağlığını tehdit ediyor
Facebook’un reklam politikası Kara Kutu’daki aşı karşıtı iddiaların yayılımını engelledi mi?
Son olarak Kara Kutu’da modern tıbbın karşısına anti kapitalizmin konduğunu görüyoruz. Tıp ve anti kapitalizm ilişkisine dair yazılar aşağıdaki gibi:
Kaynaklar
William G. Rothstein, American Physicians in the Nineteenth Century: From Sects to Science, 1972
Dana Ullman, Discovering Homeopathy: Medicine for the 21st Century, 1991
Eswara Das, History & Status of Homoeopathy Around the World, 2005
Rose Mahovsky, Homeopathy a gift, 2012
UCSF Library, Homeopathy
T.C. Sağlık Bakanlığı Geleneksel, Tamamlayıcı Ve Fonksiyonel Tıp Uygulamaları Daire Başkanlığı, Homeopati Uygulaması Hakkında Bilgilendirme
Stanford Medicine, Homeopathy
Belleh ve diğerleri, Financing North American medical libraries in the nineteenth century, 2001
Belleh ve Luft, American Medical Libraries in the Nineteenth Century
Penn Medicine, Historic Library
Yale Medicine, History of the Library
Harvard Countway Library, History of the Collection
ABD Eğitim Komisyonu, Report of the Commissioner of Education”, 1889
Larry Jochims, Medicine in Kansas, 1850-1900
Homeopathic Educational Services
The Victorian College of Classical Homeopathy
National Homoeopathy Research Institute In Mental Health