Modern tıp karşıtları, işlerine geldiğinde homeopatinin kaynağına insanlığın kadim bilgi ve sezgilerini koyar. Ancak işin aslı, homeopati ilaçlarını üreten ve satanlar dahi, ilaçların etkisinin kanıtlanmadığı ve sektörün emekleme aşamasında olduğunu ikrar ediyor. Peki, tepside modern tıbba alternatif olarak sunulan, homeopati başta olmak üzere, alternatif tıp pratikleri kapitalist piyasa ilişkilerinin gerçekte ne kadar dışında? Bizzat alternatif tıbbın kendisi bu piyasa çarklarından besleniyor ve dahası onu besliyor olamaz mı?
Ya da şöyle soralım: Nasıl oldu da, sattığı metanın üreteceği faydayı temin etmekten aciz homeopati üreticileri, kısa zamanda piyasada hiç de fena olmayan bir yer edinmeyi başardı. Alternatif tıp yöntemlerinin başında gelen ve Yalçın’ın “cadı avı”nın kurbanı olduğunu iddia ettiği homeopati özelinde alternatif tıp piyasasının dinamiklerine yakından bakalım.
Alternatif tıp pazarı büyüyor
Küresel homeopati ürünleri pazarı daha 2015 yılında 3,8 milyar dolarlık büyüklüğe ulaşmıştı. Bu pazarın 2024 yılına kadar da her yıl yüzde 18,2 büyümesi bekleniyor. Bu da 17,4 milyar dolarlık bir büyüklüğe denk geliyor.
Statista’da yer alan bir grafiğe göre, homeopati ilaçları için 2018 yılında Almanya’da 405 milyon euro, İtalya’da da 2017 yılında 324 milyon euro harcandı. Bütün olarak alternatif tıp ilaçları ele alındığında elde edilen gelirin 2016 yılında yalnız Avustralya’da 4 milyar Avustralya doları aştığı görülüyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 2009’da hazırlanan “Safety Issues in the Preparation of Homeopathic Medicines” başlıklı rapora göre, ABD’de alternatif tıp ürünlerine harcanan tutar, 2017’de 14,3 milyar dolara ulaşmıştı; alternatif tıp ilaçları üreten Boiron ismindeki tek bir şirketin yıllık geliri, 30 milyar dolardan fazlaydı.
Bu rakamlar dünya ekonomisinin büyüklüğü düşünüldüğünde gözünüze küçük gözükebilir; ancak anımsayalım: Homeopati ilaçları satıcıları, ilaçların faydası konusunda kanıta dayalı vaatte bulunmuyor.
Homeopati ilaçlarının yan etkisi yok mu?
Modern tıp pratiklerine dönük eleştirilerden en sertleri, ilaçların yan etkilerine odaklanır. Yalçın da kitabında, ilaçların yan etkilerinden uzun uzun bahsediyor. Peki Yalçın’ın övdüğü ve modern tıbbın karşısına koyduğu homeopati ilaçlarının yan etkisi yok mu?
2012’de Paul Posadzki ve arkadaşları, homeopati ilaçları kullanan bin 142 hastanın doğrudan fiziksel zarar gördüğünü ortaya koyan sistematik analizler içeren bir çalışma yayımladı. Çalışmada hastaların doğrudan ya da dolaylı yan etkilere maruz kaldığı ve zarar gördüğü sonucuna ulaşılmıştı. Belirtilen yan etkiler, epey geniş: “Karın ağrısı, şişkinlik, alerjik reaksiyonlar, dudaklarda yanma, bulantı, kusma, mesane kanseri, şiddetli halsizlik, zihinsel bozukluklar, koma, cilt bozuklukları, metabolik anormallikler, sinirlilik, akut gastrointestinal hastalık, lökopeni, kilo kaybı, kronik ishal, saç kaybı, ağrı, pankreatit, denge sorunları, uyku hali, böbrek yetmezliği, kalp ritmi bozuklukları, bayılma, şiddetli şişme, kanama, nefes darlığı, yüksek ateş, düşük tansiyon ve nörolojik bozukluklar…” Çalışmada belirtildiği kadarıyla bazı hastalar hastaneye dahi kaldırıldı, hatta birkaçı yaşamını kaybetti. Dahası var: Posadzki ve Ernst’in çalışmasına göre, 17 hastanın sağlığı, gerçek ilaç kullanmadıklarından kötüye gitti. Dolaylı olarak zarar gören hastalarla ilgili bilgiye ulaşmak ise mümkün bile değildi.
2016 yılında yayınlanan ve 41 rastgele kontrollü deneye dayalı bir meta analiz kapsamında, 6 bin 55 katılımcının verileri incelendi. Analiz sonucunda, homeopatik tedavilerde genelde yan etki bildirildiği ortaya kondu. İstenmeyen etkiler yaşayan hastaların oranı, plasebo ve konvansiyonel tıp tedavisi gören hastalardan farklı değildi.
Aslında homeopatik ilaçların da üzerinde, tıpkı diğer ilaçlar gibi yan etkileri yazıyor. Bu yan etkilerin, normal ilaçlarınkinden ne daha seyrek ne de daha hafif olduğu söylenebilir. Örneğin, homeopatik bir ilaç olan Traumeel damlanın, 100 mililitresi 33,36 sterlinden (yaklaşık 263 TL) satılıyor. Neredeyse tek etken maddesi alkol, ancak buna karşın yan etkileri var. İlacın satıldığı sitede belirtilen olası yan etkiler şöyle: “Nadir durumlarda, alerjik cilt reaksiyonları görülebilir. Bileşenlere karşı aşırı duyarlılığı olan kişilerde kızarıklık, şişme ve kaşıntı görülebilir; bu durumda ürünün kullanımı kesilmelidir. Deri döküntüsü ve kaşıntı ve nadir durumlarda Ekinezya özleri içeren ürünlerle tedaviden sonra yüz şişmesi, nefes darlığı, baş dönmesi ve kan basıncında bir düşüş gözlenmiştir. Uygulamadan sonra aşırı duyarlılık oluşabilir, bu durumda ürünün kullanımı kesilmelidir. Homeopatik aktif madde Mercurius solubilis nedeniyle bazen reaksiyonlar meydana gelebilir.”
Geri çekilen homeopatik ilaçlara bir örnek
1 Ağustos 2010’da bir anne, ilk adımlarını henüz atmaya başlamış çocuğuna diş ağrısını gidermek için üç homeopatik hap verdi. Bebek birkaç dakika içinde solunumunu kaybetmişti. Scientific American’da yayınlanan bir habere göre bebek solunum cihazına bağlanarak hayatta kalmayı başardı.
İlaç bir Hyland ürünüydü. Los Angeles merkezli Hyland, ülkenin en büyük homeopati markalarından. CEO John P. Borneman, aynı zamanda sektöre yön veren isimlerden biri. Şirket, ağrı kesici, stres, uyku problemleri, alerji için düzinelerce ürün satıyor.
Ancak firmanın sebep oldukları bundan ibaret değildi. Scientific America’nın aktardığı FDA (ABD Sağlık Bakanlığı’na bağlı ilaç, gıda ve medikalden sorumlu büro) kayıtlarına göre, diş çıkarma hapları verilen bebeklerden bazıları, renkleri maviye dönerek can vermişti. 2006’dan 2016’ya kadar FDA’nın bu haplardan kaynaklı sorun yaşadığını tespit ettiği bebeklerin sayısı 370’den fazlaydı ve bunlardan sekizi hayatını kaybetmişti. Eylül 2010’da yapılan FDA uyarısının ardından, Hyland diş çıkarma ürünlerinin üretimini durdurdu; ancak hali hazırda pazarda olanların satışı bir süre daha devam etti. Örneğin 15 Eylül 2011’de bir doktor Hyland’a beş aylık bir kız çocuğunun tabletleri aldıktan sonra yaşadığı sağlık sorununu raporlamıştı. Şirket, 2016’da üretim ve satışın durdurulduğunu, mevcut ürünlerin de geri çekildiğini açıkladı.
Hyland’ın başına gelen münferit bir olay değildi. Fransız homeopatik ilaç üreticisi Boiron’a karşı 2012’de ABD’de açılan Gallucci v. Boiron isimli davada da şirket, 5 milyon dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Boiron ayrıca ilaç kutularını ve pazarlama yöntemlerini değiştirme yükümlülüğü altına da girdi.
Homeopati ilaçları etkili mi?
Alternatif tıp piyasasının yıldızı homeopatiye, bir de tersinden bakalım; acaba sahiden de olumlu etkisi var mı? 2017’de ABD’de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, alternatif tıbbın geleneksel tıbba göre daha etkili olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 11,33; bir yere kadar daha etkili olduğunu düşünenlerin oranı ise yüzde 37,88. Alternatif tıbbın daha etkili olduğunu düşünenler daha çok stres, depresyon ve migren gibi hastalıklardan mustarip olanlar. Kanser hastalarında bu oran en düşük.
Avustralya Ulusal Sağlık ve Tıbbi Araştırma Konseyi (NHMRC) tarafından 2014’te yayımlanan makalede ise alternatif tıbbın 68 sağlık durumu üzerindeki etkinliği konusundaki araştırmalar değerlendirildi ve “homeopatinin etkili olduğuna dair güvenilir bir kanıt yoktur” sonucuna varıldı.
Çalışması tıp uzmanlarından oluşan bir komite tarafından yürütülen aynı rapor homeopatik ürünlerin astım, artrit, uyku bozuklukları, soğuk algınlığı ve grip, kronik yorgunluk sendromu, egzama, kolera, yanıklar, sıtma ve çeşitli hastalıklar üzerinde hiçbir etkisi olmadığını ortaya koydu. Homeopati ilaçları üreticileri ve vatandaşlar tarafından başvurular da, NHMRC tarafından değerlendirildi; ancak sunulan bazı çalışmalar, kalite düşüklüğü nedeniyle dikkate alınmadığından, konseyin raporunun ulaştığı sonuçları değiştirmedi.
Kanıt diye sunulan makale geri çekilmiş
Kaldı ki, homeopati ilaçlarının satıldığı bazı siteler bile, sattıkları ürünlerin etkisinin kanıtlanmadığını itiraf ediyor. En çok satan homeopatik ilaçlardan biri olan Oscillococcinum’un satışının yapıldığı sitede (ilacın 6’lı dozu 14 dolar) bilimsel çalışmaların bu ilacın etkinliğini ortaya koyduğu iddia edilse de ilgili çalışmaya ulaşıldığında, araştırmanın geri çekildiği uyarısı görülüyor. Uyarı notunda ise ilacın influenza (yani grip) semptomlarının ilk basamak tedavisi için önerilmesine yetecek güçlü kanıtlardan yoksun olduğu yazarlarca ifade edilmiş.
“İçimde isteksizlik var, hayata küstüm” derseniz… hemen ilaç veriliyor…”
Soner Yalçın, kitabının 179. sayfasında modern tıbbın hastalık yaratarak ilaç sattığını iddia ediyor, ancak homeopati gibi alternatif tıp yöntemleri de aynı şeyi yaparak hastalara ilaç satmaya çalışıyor. Kitabında ilaç sektörünü eleştirerek karşımıza koyduğu hastalığa uygun ilaç verildiğini belirten örnekleri homeopati ilaçları için de düşünebiliriz.
İşte, birkaç örnek:
Mental yorgunluk mu dediniz? Alın size Kali Phosphoricum.
Stres, fazla çalışma, kaygı, anemi mi dediniz? Alın size Kali Phosphoricum
Geçici anksiyete mi dediniz? Alın size Kali Phosphoricum.
Peki, bu her derde deva ürünün içinde ne var? Potasyum Fosfat (Laktoz İçeren), Amylum solani (patates nişastası) ve Emülgatör (Kalsiyum behenat E470 a)
Yukarıdaki örnekleri de hesaba kattığımızda aslında homeopatinin de ilaç sektörünü besleyen ve bundan nemalanan bir “tedavi” yöntemi olduğunu anlamak gerekiyor. Karşımıza “alternatif” olarak sunulan bu sektör aslında neyin alternatifi tekrar düşünmek gerekli.
Kara Kutu: Yüzleşme Vakti isimli kitap hakkındaki çalışmaya dair Teyit ekibi tarafından yayınlanan 63 yazı bu rehberde yer alıyor.
Komplo teorileri hakkındaki yazıları okuyarak kitabın içinde düşülen genel yanılgıları anlayabilirsiniz:
Manisalı eczacıları kim öldürdü?
Komplo Teorileri I: Aşırı şüpheci tutum etrafımızı sardığında
Komplo Teorileri II: Bilimsel görünme çabası
Komplo Teorileri III: Sağlığımızı korumak için ne yapabiliriz?
Bu bölümdeki yazılar Kara Kutu’nun yazım sürecine mercek tutuyor. Kitaptaki kaynak gösterimi, izlenen metodoloji ve tespit edilen intihaller sizi şaşırtabilir. Ayrıca kitapta yer alan ve Yalçın’ın konuşmalarından hareketle oluşturulan safsatalara ve daha fazlasına göz atabilirsiniz:
Kara Kutu’nun yöntemi – I: Nasıl yazıldı? Nasıl basıldı?
Kara Kutu’nun yöntemi – II: Kaynakça nasıl hazırlanmış?
Kara Kutu’nun yöntemi – III: 30 farklı kaynaktan yapılan intihaller
Korelasyon nedensellik değildir
Kara Kutu’nun ‘kozmik odasındaki’ intihaller
Safsatalar I: Komplo teorilerini safsatalar ile süslemek
Safsatalar II: Hatalı akıl yürütmenin kitabı
Özellikle ‘doğallık safsatasını’ özümsedikten sonra homeopati üzerine iddiaları inceleyebilirsiniz:
Kapitalizm homeopatiyi teğet mi geçti? Sektöre genel bakış
ABD’deki en büyük kütüphanelerin homeopati okullarıyla ilişkisi olduğu iddiası dayanaksız
İDDİA 1: Patofizyoloji kürsülerinin 12 Eylül’den sonra kapatıldığı ve yıllardır bu dersin verilmediği iddiası
Türkiye’de tıp eğitimi nasıl kurumsallaştı?
Kara Kutu: Yüzleşme Vakti isimli kitabın üçüncü ve dördüncü bölümlerinde yer alan iddiaların ele alındığı yazılar bu bölümde:
İDDİA 2: ABD ve Avrupa’da Augmentin’in evcil hayvanlarda kullanımının yasaklandığı iddiası
İDDİA 3: 12 yaşındaki her çocuğun kolesterol ilacı alması tavsiye edilmiyor
İDDİA 4: İlaçların farklı ülkelerde daha ucuz olmasının nedeni fiyat politikaları
İDDİA 5: Yan etkileri olan serzone isimli ilacın ‘henüz’ toplatıldığı iddiası
İDDİA 6: Bazı psikiyatrik hastalıklar piyasayı canlandırmak için mi uyduruldu?
İDDİA 7: Beyindeki organik değişimler mutasyon anlamına mı geliyor?
İDDİA 8: Gebelikte antidepresan kullanımının bebekte otizm riskini artırdığı iddiası
İDDİA 9: Serotonin ile depresyon arasında ilişki yok mu?
İDDİA 10: Sadece çocuklar üzerinde ve belli bir evre için yapılan araştırmanın sonuçları genellenebilir mi?
İDDİA 11: ABD’deki yaygın ölüm sebepleri arasında ilaç yan etkilerinin dördüncü sırada olduğu iddiası
Aşılar kitapta önemli bir yer tutuyor. Çalışmamızın önemli bir kısmı, bu nedenle aşılar hakkındaki iddialara ayrıldı:
Aşılar bağışıklığı zayıflatıyor mu? Vücudumuzun ‘askerleri’ nasıl çalışıyor?
Aşılarda bulunan maddeler o kadar ‘korkutucu’ mu?
Sürü bağışıklığı: ‘Benim çocuğum istersem aşılatmam’ denebilir mi?
Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de aşı çalışmaları
İDDİA 12: Türkiye’de ilk aşı kampanyasının 1985’te yapıldığı iddiası
İDDİA 13: Türkiye’de zorunlu aşı uygulaması olduğu iddiası
İDDİA 14: Menenjit aşısının 2013 yılında aşı takvimine eklendiği iddiası
İDDİA 15: Almanya’daki zorunlu kızamık aşısı yasasının ‘kıl payıyla’ kabul edildiği iddiası
İDDİA 16: Almanya’da çocuk doktorlarının yüzde 92’si çocuğunu aşılatmıyor iddiası
Finlandiya İngiltere İrlanda Hollanda ve İsveç’te aşıların zorunlu olmaması ne anlama geliyor?
İDDİA 17: FDA’da görevli Morris’in grip aşısı hakkındaki açıklamayı 2009’da yaptığı iddiası
İDDİA 18: İsrail’de hiç aşı yapılmadığı iddiası
Wakefield I: Aşı ve otizm arasındaki ilişki olduğu iddiaları nereden çıktı?
Wakefield II: Kızamık virüsü için aşı patenti almış
Wakefield III: Otizmli ailelerin avukatlarından para aldı
Aşı ve otizm arasında bağ olduğu tartışmalarını kimler kitleselleştirdi?
Aşı otizm arasında bağ olduğunu söyleyenlerin bilimsellik iddiası
Bugün 50’lerinde olanların çocukluğunda çevrelerinde otizmli çocuk yok muydu?
İDDİA 20: Neil Z. Miller aşı karşıtı derneklerle ilişkili
İDDİA 21: Houweling makalesinde aşıların zararlarından bahsetmiyor
İDDİA 22: Prof. Dr. Claire-Anne Siegrist aşının uzun dönemdeki faydalarının bilindiğini belirtiyor
İDDİA 23: Kızamık aşısının kadınların yüzde 55’inde romatoit artrit gelişmesine neden olduğu iddiası
İDDİA 24: Boğmaca aşısından sonra bebeklerin normalden yedi kat daha fazla hayatını kaybettiği iddiası
Difteri tetanoz ve boğmaca aşılarının ani bebek ölümü vakalarıyla bağlantısı yok
İDDİA 25: Aşıların kısırlığa neden olduğunu gösteren bir kanıt yok
İDDİA 26: Aşılarda kullanılacak antijenleri patent sınırlamaları mı belirliyor?
İDDİA 27: Gluten ve kazeinin otizme yol açtığını gösteren bulgu yok
Aşı üretimi kâr maksimizasyonuna dayanıyor ve bu halk sağlığını tehdit ediyor
Facebook’un reklam politikası Kara Kutu’daki aşı karşıtı iddiaların yayılımını engelledi mi?
Son olarak Kara Kutu’da modern tıbbın karşısına anti kapitalizmin konduğunu görüyoruz. Tıp ve anti kapitalizm ilişkisine dair yazılar aşağıdaki gibi:
Yazar
Mehmet Özer & Teyit
Kaynaklar
WHO, Safety issues in the preparation of homeopathic medicines
Statista, Projected alternative medicine industry revenue growth
Statista, Alternative to conventional medicine effectiveness by condition US 2017
Scientific American, Hundreds of Babies Harmed by Homeopathic Remedies, Families Say
Helios Homeopathy, Traumeel Drops 100ml
Hylands, Updated Information
The Guardian, Homeopathy is bunk, study says
US National Library of Medicine National İnstitutes of Health, Efficacy of homeopathic arnica: a systematic review of placebo-controlled clinical trials.
US National Library of Medicine National İnstitutes of Health, A systematic review of systematic reviews of homeopathy.
US National Library of Medicine National İnstitutes of Health, A randomized, blinded, placebo-controlled trial comparing antibody responses to homeopathic and conventional vaccines in university students
US National Library of Medicine National İnstitutes of Health, Homeopathy: what does the "best" evidence tell us?
BHA, The evidence for homeopathy
Homeopathic, Oscillococcinum 6 Doses — for flu/influenza
US National Library of Medicine National İnstitutes of Health, Homoeopathic Oscillococcinum for preventing and treating influenza and influenza-like syndromes
Quack Watch, The True Story of Oscillococcinum
Şifa Ocağı, Nr.5 Kalium Phosphoricum D6
Homeopathic, Cineraria Eye Drops -- for cataract crystalline lens OUT OF STOCK
Helios Homeopathic, Great Wall of China
Boiron USA, Kali Phosphoricum 30C Pellets
Riverdale Homeopathy, Kalium Phosphoricum - Boiron
Wayback Machine, NHMRC INFORMATION PAPER Evidence on the effectiveness of homeopathy for treating health conditions
Bloomberg, France’s 200-Year-Old Love Affair With Homeopathy Is Under Siege 4 Mart, 2020
Yalansavar, Homeopati İlaç Üreticisi: İlaçlarımın işe yaradığını ispatlayamıyorum, 14 Haziran 2012