Kapitalizm homeopatiyi teğet mi geçti? Sektöre genel bakış

Modern tıp karşıtları, işlerine geldiğinde homeopatinin kaynağına insanlığın kadim bilgi ve sezgilerini koyar. Ancak işin aslı, homeopati ilaçlarını üreten ve satanlar dahi, ilaçların etkisinin kanıtlanmadığı ve sektörün emekleme aşamasında olduğunu ikrar ediyor. Peki, tepside modern tıbba alternatif olarak sunulan, homeopati başta olmak üzere, alternatif tıp pratikleri kapitalist piyasa ilişkilerinin gerçekte ne kadar dışında? Bizzat alternatif tıbbın kendisi bu piyasa çarklarından besleniyor ve dahası onu besliyor olamaz mı?  

Ya da şöyle soralım: Nasıl oldu da, sattığı metanın üreteceği faydayı temin etmekten aciz homeopati üreticileri, kısa zamanda piyasada hiç de fena olmayan bir yer edinmeyi başardı. Alternatif tıp yöntemlerinin başında gelen ve Yalçın’ın “cadı avı”nın kurbanı olduğunu iddia ettiği homeopati özelinde alternatif tıp piyasasının dinamiklerine yakından bakalım. 

Alternatif tıp pazarı büyüyor 

Küresel homeopati ürünleri pazarı daha 2015 yılında 3,8 milyar dolarlık büyüklüğe ulaşmıştı. Bu pazarın 2024 yılına kadar da her yıl yüzde 18,2 büyümesi bekleniyor. Bu da 17,4 milyar dolarlık bir büyüklüğe denk geliyor.

Statista’da yer alan bir grafiğe göre, homeopati ilaçları için 2018 yılında Almanya’da 405 milyon euro, İtalya’da da 2017 yılında 324 milyon euro harcandı. Bütün olarak alternatif tıp ilaçları ele alındığında elde edilen gelirin 2016 yılında yalnız Avustralya’da 4 milyar Avustralya doları aştığı görülüyor. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 2009’da hazırlanan “Safety Issues in the Preparation of Homeopathic Medicines” başlıklı rapora göre, ABD’de alternatif tıp ürünlerine harcanan tutar,  2017’de 14,3 milyar dolara ulaşmıştı; alternatif tıp ilaçları üreten Boiron ismindeki tek bir şirketin yıllık geliri, 30 milyar dolardan fazlaydı.

Bu rakamlar dünya ekonomisinin büyüklüğü düşünüldüğünde gözünüze küçük gözükebilir; ancak anımsayalım: Homeopati ilaçları satıcıları, ilaçların faydası konusunda kanıta dayalı vaatte bulunmuyor. 

Homeopati ilaçlarının yan etkisi yok mu?

Modern tıp pratiklerine dönük eleştirilerden en sertleri, ilaçların yan etkilerine odaklanır.  Yalçın da kitabında, ilaçların yan etkilerinden uzun uzun bahsediyor. Peki Yalçın’ın övdüğü ve modern tıbbın karşısına koyduğu homeopati ilaçlarının yan etkisi yok mu?

2012’de Paul Posadzki ve arkadaşları, homeopati ilaçları kullanan bin 142 hastanın doğrudan fiziksel zarar gördüğünü ortaya koyan sistematik analizler içeren bir çalışma yayımladı. Çalışmada hastaların doğrudan ya da dolaylı yan etkilere maruz kaldığı ve zarar gördüğü sonucuna ulaşılmıştı. Belirtilen yan etkiler, epey geniş: “Karın ağrısı, şişkinlik, alerjik reaksiyonlar, dudaklarda yanma, bulantı, kusma, mesane kanseri, şiddetli halsizlik, zihinsel bozukluklar, koma, cilt bozuklukları, metabolik anormallikler, sinirlilik, akut gastrointestinal hastalık, lökopeni, kilo kaybı, kronik ishal, saç kaybı, ağrı, pankreatit, denge sorunları, uyku hali, böbrek yetmezliği, kalp ritmi bozuklukları, bayılma, şiddetli şişme, kanama, nefes darlığı, yüksek ateş, düşük tansiyon ve nörolojik bozukluklar…” Çalışmada belirtildiği kadarıyla bazı hastalar hastaneye dahi kaldırıldı, hatta birkaçı yaşamını kaybetti. Dahası var: Posadzki ve Ernst’in çalışmasına göre, 17 hastanın sağlığı, gerçek ilaç kullanmadıklarından kötüye gitti. Dolaylı olarak zarar gören hastalarla ilgili bilgiye ulaşmak ise mümkün bile değildi. 

2016 yılında yayınlanan ve 41 rastgele kontrollü deneye dayalı bir meta analiz kapsamında, 6 bin 55 katılımcının verileri incelendi. Analiz sonucunda, homeopatik tedavilerde genelde yan etki bildirildiği ortaya kondu. İstenmeyen etkiler yaşayan hastaların oranı, plasebo ve konvansiyonel tıp tedavisi gören hastalardan farklı değildi. 

Aslında homeopatik ilaçların da üzerinde, tıpkı diğer ilaçlar gibi yan etkileri yazıyor. Bu yan etkilerin, normal ilaçlarınkinden ne daha seyrek ne de daha hafif olduğu söylenebilir. Örneğin, homeopatik bir ilaç olan Traumeel damlanın, 100 mililitresi 33,36 sterlinden (yaklaşık 263 TL) satılıyor. Neredeyse tek etken maddesi alkol, ancak buna karşın yan etkileri var. İlacın satıldığı sitede belirtilen olası yan etkiler şöyle: “Nadir durumlarda, alerjik cilt reaksiyonları görülebilir. Bileşenlere karşı aşırı duyarlılığı olan kişilerde kızarıklık, şişme ve kaşıntı görülebilir; bu durumda ürünün kullanımı kesilmelidir. Deri döküntüsü ve kaşıntı ve nadir durumlarda Ekinezya özleri içeren ürünlerle tedaviden sonra yüz şişmesi, nefes darlığı, baş dönmesi ve kan basıncında bir düşüş gözlenmiştir. Uygulamadan sonra aşırı duyarlılık oluşabilir, bu durumda ürünün kullanımı kesilmelidir. Homeopatik aktif madde Mercurius solubilis nedeniyle bazen reaksiyonlar meydana gelebilir.”

Geri çekilen homeopatik ilaçlara bir örnek 

1 Ağustos 2010’da bir anne, ilk adımlarını henüz atmaya başlamış çocuğuna diş ağrısını gidermek için üç homeopatik hap verdi. Bebek birkaç dakika içinde solunumunu kaybetmişti. Scientific American’da yayınlanan bir habere göre bebek solunum cihazına bağlanarak hayatta kalmayı başardı. 

İlaç bir Hyland ürünüydü. Los Angeles merkezli Hyland, ülkenin en büyük homeopati markalarından. CEO John P. Borneman, aynı zamanda sektöre yön veren isimlerden biri. Şirket, ağrı kesici, stres, uyku problemleri, alerji için düzinelerce ürün satıyor.

Ancak firmanın sebep oldukları bundan ibaret değildi. Scientific America’nın aktardığı FDA (ABD Sağlık Bakanlığı’na bağlı ilaç, gıda ve medikalden sorumlu büro) kayıtlarına göre, diş çıkarma hapları verilen bebeklerden bazıları, renkleri maviye dönerek can vermişti. 2006’dan 2016’ya kadar FDA’nın bu haplardan kaynaklı sorun yaşadığını tespit ettiği bebeklerin sayısı 370’den fazlaydı ve bunlardan sekizi hayatını kaybetmişti. Eylül 2010’da yapılan FDA uyarısının ardından, Hyland diş çıkarma ürünlerinin üretimini durdurdu; ancak hali hazırda pazarda olanların satışı bir süre daha devam etti. Örneğin 15 Eylül 2011’de bir doktor Hyland’a beş aylık bir kız çocuğunun tabletleri aldıktan sonra yaşadığı sağlık sorununu raporlamıştı. Şirket, 2016’da üretim ve satışın durdurulduğunu, mevcut ürünlerin de geri çekildiğini açıkladı. 

Hyland’ın başına gelen münferit bir olay değildi. Fransız homeopatik ilaç üreticisi Boiron’a karşı 2012’de ABD’de açılan Gallucci v. Boiron isimli davada da şirket, 5 milyon dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Boiron ayrıca ilaç kutularını ve pazarlama yöntemlerini değiştirme yükümlülüğü altına da girdi.

Homeopati ilaçları etkili mi?

Alternatif tıp piyasasının yıldızı homeopatiye, bir de tersinden bakalım; acaba sahiden de olumlu etkisi var mı? 2017’de ABD’de yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre, alternatif tıbbın geleneksel tıbba göre daha etkili olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 11,33; bir yere kadar daha etkili olduğunu düşünenlerin oranı ise yüzde 37,88. Alternatif tıbbın daha etkili olduğunu düşünenler daha çok stres, depresyon ve migren gibi hastalıklardan mustarip olanlar. Kanser hastalarında bu oran en düşük. 

Avustralya Ulusal Sağlık ve Tıbbi Araştırma Konseyi (NHMRC) tarafından 2014’te yayımlanan makalede ise alternatif tıbbın 68 sağlık durumu üzerindeki etkinliği konusundaki araştırmalar değerlendirildi ve “homeopatinin etkili olduğuna dair güvenilir bir kanıt yoktur” sonucuna varıldı. 

Çalışması tıp uzmanlarından oluşan bir komite tarafından yürütülen aynı rapor homeopatik ürünlerin astım, artrit, uyku bozuklukları, soğuk algınlığı ve grip, kronik yorgunluk sendromu, egzama, kolera, yanıklar, sıtma ve çeşitli hastalıklar üzerinde hiçbir etkisi olmadığını ortaya koydu. Homeopati ilaçları üreticileri ve vatandaşlar tarafından başvurular da, NHMRC tarafından değerlendirildi; ancak sunulan bazı çalışmalar, kalite düşüklüğü nedeniyle dikkate alınmadığından, konseyin raporunun ulaştığı sonuçları değiştirmedi.  

Kanıt diye sunulan makale geri çekilmiş 

Kaldı ki, homeopati ilaçlarının satıldığı bazı siteler bile, sattıkları ürünlerin etkisinin kanıtlanmadığını itiraf ediyor. En çok satan homeopatik ilaçlardan biri olan Oscillococcinum’un satışının yapıldığı sitede (ilacın 6’lı dozu 14 dolar) bilimsel çalışmaların bu ilacın etkinliğini ortaya koyduğu iddia edilse de ilgili çalışmaya ulaşıldığında, araştırmanın geri çekildiği uyarısı görülüyor. Uyarı notunda ise ilacın influenza (yani grip) semptomlarının ilk basamak tedavisi için önerilmesine yetecek güçlü kanıtlardan yoksun olduğu yazarlarca ifade edilmiş. 

“İçimde isteksizlik var, hayata küstüm” derseniz… hemen ilaç veriliyor…”

Soner Yalçın, kitabının 179. sayfasında modern tıbbın hastalık yaratarak ilaç sattığını iddia ediyor, ancak homeopati gibi alternatif tıp yöntemleri de aynı şeyi yaparak hastalara ilaç satmaya çalışıyor. Kitabında ilaç sektörünü eleştirerek karşımıza koyduğu hastalığa uygun ilaç verildiğini belirten örnekleri homeopati ilaçları için de düşünebiliriz. 

İşte, birkaç örnek:

Mental yorgunluk mu dediniz? Alın size Kali Phosphoricum. 

Stres, fazla çalışma, kaygı, anemi mi dediniz? Alın size Kali Phosphoricum 

Geçici anksiyete mi dediniz? Alın size Kali Phosphoricum. 

Peki, bu her derde deva ürünün içinde ne var? Potasyum Fosfat (Laktoz İçeren), Amylum solani (patates nişastası) ve Emülgatör (Kalsiyum behenat E470 a)

Yukarıdaki örnekleri de hesaba kattığımızda aslında homeopatinin de ilaç sektörünü besleyen ve bundan nemalanan bir “tedavi” yöntemi olduğunu anlamak gerekiyor. Karşımıza “alternatif” olarak sunulan bu sektör aslında neyin alternatifi tekrar düşünmek gerekli.