NASA vs Diyanet – 3: Diyanet bütçesinin uzay projelerinin bütçeleriyle kıyaslanması 

Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) ile Diyanet İşleri Başkanlığını karşı karşıya getiren iddialarda üçüncü gruptan devam ediyoruz. Bu iddia NASA, bazen CERN, bazen de SpaceX tarafından yürütülen bazı projelerin ya da misyonların bütçeleriyle, Diyanet harcamalarının mukayesesi etrafında öbekleniyor.

Bu projelerden ilki NASA’nın Mars araştırmalarının bir parçası olan Curiosity. Bir diğeri Mars’a yollanan araştırma aracı InSight’ın toplam maliyeti. Plüton ve Kupier kuşağında incelemeler yapmak üzere yollanan New Horizon da iddialardan nasibini almış. CERN’e işaret eden iddialarsa genel bütçe kıyaslamalarına odaklı. 

Curiosity misyonu ne kadara mal oldu? 

Curiosity NASA’nın 2011’de başlattığı Mars Science Laboratory (Mars Bilim Laboratuvarı) projesi için örnek toplamak ve gözlem yapmak üzere Mars’a indirilen insansız aracın gerçekleştirdiği göreve (misyon) verilen isim. Giderleri NASA’nın 2011 yılı bütçesinden çıktı ve NASA’nın raporuna göre maliyeti 2,5 milyar dolar, yani Kasım 2019 itibariyle yaklaşık 14,4 milyar TL. 

İki kurumun bütçeleri üzerinden yapılan karşılaştırmaları incelediğimiz analizde detayları görülebileceği üzere, bütçe kıyaslamaları yapılırken para birimlerinin çevrilmemesi sık düşülen bir tuzak. Nitekim bu iddianın öne sürüldüğü 2017 yılının Mart ayında 2,5 milyar doların TL karşılığı 9,1 milyar Türk lirası idi. Aynı yıl, yani 2017 yılında Diyanet’in bütçesi ise 7,2 milyar Türk lirası oldu. Yani 225 milyon kilometre uzaklıktaki bir gezegende keşif yapmak için kullanılan 2,5 milyar dolarlık bu tutar, Diyanet’in yıllık bütçesinin üstünde. 

InSight misyonu ne kadara mal oldu? 

NASA’nın bir başka Mars misyonu ise InSight. Mars’taki tektonik hareketler ile gezegenin iç yapısını inceleme amaçlı tasarlanan araç, 2018 yılının Kasım ayında Mars’a ulaştı ve sondaja başladı. Aracın ABD’ye toplam maliyeti ise, 153,8 milyon dolarlık gecikme maliyetiyle birlikte, toplam 828 milyon dolar, yani Kasım 2019 kuruyla 4,7 milyar TL oldu. Diyanet’in bir yıllık harcamaları bu haliyle InSight misyonunun tüm maliyetini geride bırakmış. 

CERN deneyinin maliyeti Diyanet’in iki yıllık bütçesine eşit mi? 

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın iki yıllık bütçesinin CERN (Avrupa Nükleer Araştırmalar Örgütü) deneyine eşit olduğu iddiası yeni değil; konuyla ilgili ekşisözlükte paylaşımlar var. CERN, İsviçre ve Fransa sınırında yer alan dünyanın en büyük parçacık fiziği laboratuvarı. Bu laboratuvarda gerçekleştirilen, Türkiye’nin de gözlemci olarak katıldığı deneyler 23 Avrupa ülkesi tarafından fonlanıyor. 

CERN’ün resmi internet sitesinde yer alan mali tablolara göre, kurumun 2019 yılı gelirleri 1,29 milyar İsviçre frankı. Bu da yaklaşık 7,5 milyar TL ediyor ve Diyanet’in 2019 bütçesinden daha az. Türkiye de 2015 yılından bu yana CERN projesinin ortak adayı ve 2019 bütçesine 5,6 milyon frank, yani 32,5 milyon TL destek vermiş.  

Ancak burada bir CERN deneyinden bahsediliyor. Bunun CERN’ün yürüttüğü Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (The Large Hadron Collider – LHC) deneyi olduğunu varsayıyoruz. LHC’nin CERN ve haliyle fonlayan ülkelere toplam maliyeti, 4,331 milyar İsviçre frankı, yani yaklaşık 25 milyar Türk lirası. Eğer 2017 ve 2018’i dikkate alırsak, (LHC’nin toplam maliyeti güncel olduğu için böyle yapıyoruz) Diyanet’in iki yıllık toplam bütçesi ise 15,6 milyar Türk lirası. 

Plüton’a “gidilme” maliyeti 

NASA Plüton’a 6,4 milyar dolara araç indirirken, Diyanet’in 7,7 milyar dolar bütçesinin olduğu iddiasına gelirsek… NASA ya da herhangi bir uzay ajansı bugüne kadar Plüton’a araç indirebilmiş değil. Ancak 2015 yılında New Horizon adlı bir güneş sistemi keşif misyonu, Plüton’un epey yakınından geçmiş ve gezegenin bugüne kadarki en iyi görüntülerini elde etmişti. Plüton ve Kuiper kuşağında keşif yapmak için yola çıkan New Horizon, NASA internet sitesine göre Amerikalı vergi mükelleflerine 700 milyon dolara mal oldu. Bu bugünkü kurla yaklaşık 4 milyar Türk lirası, iddianın ortaya atıldığı Eylül 2018’de ise 4,5 milyar Türk lirasına denk geliyordu. Tekrar etmek gerekirse, Diyanet’in 2017 yılında toplam bütçesi ek ödenekle birlikte, 7,2 milyar Türk lirası. 

SpaceX’in bütçesi açık değil

Seriye biraz daha geç eklenen bir iddiada da, uzaya insan gönderebilen ilk özel şirket olan SpaceX’in bütçesi Diyanet’inki ile kıyaslanmış ve şirketin bütçesinin daha az olduğu sonucuna varılmış.

İddiada kullanılan metin Wikipedia’dan alınmış bir bilgi. İlgili Wikipedia sayfasının kaynağına gittiğimizde, bir CNBC haberine ulaşıyoruz. Haberde şirketin fon bulma çabalarını anlatıldıktan sonra, bu çabalar sonucu 1,33 milyar dolar sermaye artırıldığı aktarılıyor. Yani bu şirketin yıllık bütçesi ile ilgili bir bilgi değil. SpaceX, resmi internet sitesinden de yıllık bütçesini açıklamıyor. Şirketin sahibi Elon Musk, daha önce Mars’a ulaşılana kadar şirketi halka açmayacağını açıklamıştı. Yani kurumun yıllık bütçesinin bu rakamdan ibaret olmama ihtimali yüksek ki Musk, geçen yıl şirketin yıllık gelirlerinin 3 milyar dolara çıkabileceğini söylemişti.

Diyanet 2019 yılında toplam 10,21 milyar lira harcadı. Bu rakam iddianın ortaya atıldığı günün kuruyla dolara çevrildiğinde, 1,5 milyar dolar gibi bir rakama ulaşıyoruz. Diğer yandan SpaceX’in piyasa değerinin 36 milyar doların üzerinde olduğu düşünülüyor.

Konu kurumun uzaya yeniden kullanılabilen bir roketle insan gönderilmesinin hemen ardından gündeme geldiğinden, şunu da belirtmek lazım. SpaceX bu projeyi tek başına hayata geçirmedi. NASA SpaceX’in uzaya yolladığı her bir astronot için şirkete 55 milyon dolar ödüyor.

Yani NASA’nın büyük projeleri, CERN’in Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nın maliyet, ya da SpaceX’in bütçesiyle Diyanet harcamaları arasındaki kıyaslamalar büyük ölçüde isabetsiz. İddia edilen günün kuruyla hesaplansa da, iddiaların çoğunlukla gerçeği yansıtmaktan uzak olduğu görülüyor.

SON GÜNCELLEME: SpaceX ve Diyanet arasında karşılaştırma yapan yeni bir iddianın analizi eklendi. (3 Haziran 2020, 15.00) 

Okumaya devam edin: NASA vs Diyanet – 4: Kadının toplumsal rolüne bakış açısından karşılaştırmalar